Strategia rozwoju cz.2 - Białystok

2.1. Funkcje metropolitalne i makroregionalne Białegostoku.

Białystok jest stolicą województwa białostockiego i regionu północno – wschodniego. Jest on największym miastem tego regionu. Swoją nazwę Białystok wywodzi od stoku zbocza nad rzeką Białą (Biały Stok). Pierwsze wzmianki pisane znajdują się w dokumencie z 1426 roku i odnoszą się do miejscowości Bielszczany Stok. Przyjmuje się to za pisany początek historii miasta. Prawa miejskie Białystok otrzymał za Augusta III w 1749 roku. Wprowadzenie w 1834 roku granicy celnej między Królestwem Kongresowym a Rosją spowodowało masowe osiedlanie się w mieście licznych rzemieślników i fabrykantów, którzy licznie zakładali nowe warsztaty i fabryki włókiennicze. Linia kolejowa, która w 1862 roku połączyła miasto z Petersburgiem, Warszawą i Łodzią przyczyniła się do rozwoju przemysłu włókienniczego. W wyniku tego w Białymstoku powstał duży ośrodek przemysłu włókienniczego. W 1913 roku Białystok liczył ok. 100 tys. mieszkańców i posiadał 126 dużych zakładów włókienniczych. W wyniku I wojny światowej i wojny polsko-bolszewickiej miasto i przemysł włókienniczy bardzo ucierpiały. Po II wojnie światowej w zniszczonym mieście mieszkało ok. 40 tys. mieszkańców. Niemal całkowitej zagładzie uległa ludność narodowości żydowskiej. Miasto straciło charakter ośrodka sąsiedztwa wielu kultur i stało się ośrodkiem dwóch kultur: polskiej i białoruskiej, przy dominacji kultury polskiej.
Na terenie miasta krzyżuje się 9 szlaków drogowych i kolejowych o znaczeniu krajowym i międzynarodowym. Białystok i region północno-wschodni jest najczystszym rejonem Polski o nie zniszczonym przez przemysł i cywilizację środowisku naturalnym, które jest wspaniałym miejscem do wypoczynku i turystyki przez cały rok.

Białystok pełni funkcje makroregionalne będące pochodną wielkości miasta i jego położenia geograficznego. Jest on obok Lublina największym ośrodkiem miejskim Polski po wschodniej stronie Wisły, i pełni makroregionalne funkcje w zakresie kultury, służby zdrowia, handlu, nauki, bankowości, turystyki. Miasto jest siedzibą szeregu instytucji i organizacji administracji państwowej, kościelnej, sądowej, spółdzielczej, które swoim oddziaływaniem obejmują północno-wschodnie tereny Rzeczypospolitej.
Pełnione funkcje makroregionalne stanowią dla miasta poważny obowiązek w stosunku do państwa i sąsiednich województw, ale także przysparzają miastu prestiżu i poprawiają wizerunek regionu i kraju na zewnątrz.

Funkcje metropolitalne pełnione przez Białystok utożsamia się z obszarem dawnego województwa białostockiego i rozciągają się częściowo na obszar obecnego województwa olsztyńskiego, siedleckiego, ostrołęckiego i bialskopodlaskiego. Obszar ten jest funkcjonalnie połączony z Białymstokiem pod względem gospodarczym, kulturalnym, edukacyjnym, służby zdrowia.

W skład Białostockiej Aglomeracji Miejskiej obok Białegostoku wchodzą trzy miasteczka: Choroszcz, Wasilków, Supraśl i siedem gmin wiejskich. Obszar aglomeracji białostockiej zajmuje 1379 km2 i jest zamieszkały przez 345003 mieszkańców.

Na jeden km2 przypada średnio 250 osób. Wśród mieszkańców dominują kobiety -179648, mężczyzn jest 165355. Na 100 mężczyzn przypada średnio 108 kobiet. Od szeregu lat utrzymuje się spadkowy trend urodzeń, co w rezultacie obniża tempo wzrostu ludności Białegostoku i Białostockiej Aglomeracji Miejskiej. Ludność zamieszkująca miasta i wsie przylegające do Białegostoku, które zatraciły charakter rolniczy i stały się podmiejskimi dzielnicami willowymi stanowi ok. 91% ludności Białostockiej Aglomeracji Miejskiej.
W przyszłości z powodu ograniczeń terytorialnych Białegostoku nowe osiedla mieszkalne i zakłady produkcyjne będą lokalizowane poza granicami administracyjnymi gminy Białystok. Stan liczebny ludności gmin otaczających Białystok będzie szybko się zwiększał w porównaniu do ludności Białegostoku i proporcja, w której 80,3% ludności Białostockiej Aglomeracji Miejskiej stanowią mieszkańcy Białegostoku ulegnie zmianie.

Litera m – oznacza gminę miejską a litera w – gminę wiejską
        Białostocka Aglomeracja Miejska tworzy obszar funkcjonalny, w którym miasto Białystok spełnia szereg funkcji na rzecz gmin ościennych. Sieć infrastruktury technicznej Białegostoku łączy się integralnie z miejscowościami otaczającymi miasto. Układ komunikacji miejskiej obsługuje wszystkie miasta tworzące Białostocką Aglomerację Miejską i część wsi podmiejskich otaczających Białystok.
        Wzdłuż głównych dróg układu komunikacyjnego poza Białymstokiem będzie postępował rozwój budownictwa mieszkaniowego i lokalizacji nowych zakładów produkcyjnych.
        W strukturze gruntów użytkowanych w Białymstoku dominują grunty, które znajdują się pod zabudową. Na następnym miejscu są tereny użytkowane rolniczo.

Tabela 2. Struktura użytkowania gruntów w Białymstoku.

Wyszczególnienie	Powierzchnia w ha	Struktura %
– użytki rolne	2613 ha	29,1
– tereny pod zabudową	2726 ha	30,4
– lasy i zarośla	1762 ha	19,6
– tereny komunikacyjne	1163 ha	12,9
– tereny pod zbiornikami wodnymi, rzekami, rowami	97 ha	1,1
– tereny parkowe, zieleńce	302 ha	3,4
– tereny osiedlowe nie zabudowane	161 ha	1,8
– pozostały teren	151 ha	1,7
Razem	8975 ha	100

Ludność w wieku produkcyjnym w strukturze mieszkańców miasta stanowi 61%, w wieku przedprodukcyjnym 27% i poprodukcyjnym 12%. Na jednego pracującego przypada średnio 1,1 osoby niepracującej. Bezrobocie notowane na terenie miasta wykazuje od kilku lat stałą tendencję do obniżania się. Liczba osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach i różnego rodzaju instytucjach od kilku lat pozostaje na zbliżonym poziomie. Dane zawarte w tabeli poniżej ilustrują poziom zatrudnienia i skalę bezrobocia w latach 1992 – 1995.

Tabela 3. Pracujący i bezrobotni na terenie Białegostoku.

Lata	Liczba pracujących	Liczba bezrobotnych	Wskaźnik bezrobocia
1	2	3	3:2
1992	127140	15253	11,99%
1993	132072	18322	13,87%
1994	133302	19184	14,33%
1995	130618	17529	13,42%

2.2. Charakterystyka układu gospodarczego.

        W całym okresie realizacji strategii rozwoju przyjęto, że będzie to czas, w którym będzie następował systematyczny rozwój gospodarczy Białegostoku. Na podstawie analizy przyjęto, że średnia dynamika przyrostu wartości PKB nie obniży się poniżej 5% w skali roku w całym tym okresie.
        Funkcjonujący układ gospodarczy w mieście podlega stałym zmianom, które mieszczą się w głównym nurcie przemian transformacyjnych zachodzących w kraju. Dominujące branże sektora publicznego (włókiennicza, elektromaszynowa, meblarska, elektroniczna) podlegały podobnym przemianom jak analogiczne branże w kraju. Po trudnościach pierwszego okresu transformacji można obecnie mówić o poprawie ich kondycji i z dużą nadzieją można sądzić, że branże te będą się nadal rozwijać w mieście.
        Przez cały czas przemian następuje zmiana struktury zatrudnienia w podmiotach gospodarczych działających na terenie miasta. Udział osób zatrudnionych w sektorze prywatnym systematycznie wzrasta i obecnie prawie (49,7%) dorównuje liczbie osób zatrudnionych w sektorze publicznym (50,3%). Od roku 1992 jest odnotowywany systematyczny wzrost liczby osób zatrudnionych w przedsiębiorstwach osób fizycznych i obecnie osoby zatrudnione u tych pracodawców stanowią 24,4% ogółu osób czynnych zawodowo.

Tabela 4. Pracujący w latach 1992-1995 na terenie miasta Białystok w jednostkach zarejestrowanych w systemie REGON.

Lata	Ogółem	Sektor
		Publiczny	Prywatny
			Razem	W tym zakłady osób fizycznych
1992	127140	85574	41566	12823
1993	132073	73502	58571	28326
1994	133302	69727	63575	31380
1995	130618	65663	64955	31319

        W strukturze zatrudnienia nastąpiły duże zmiany. Zatrudnienie w budownictwie spadło z 16224 osób (1992) do 10375 osób (1995) tj. o 36%. W przemyśle włókienniczym zatrudnienie obniżyło się o 9,5%. Przemysły przeżywające największe trudności obniżyły zatrudnienie w większym stopniu od innych. Należy do nich również przemysł elektromaszynowy, który obniżył zatrudnienie o 39% i drzewny, który obniżył zatrudnienie o 25%. Spadło również zatrudnienie w oświacie o 4%, w porównaniu do roku 1992.
        W działach przemysłu i usługach o orientacji prorynkowej zanotowano wzrost zatrudnienia. Największy wzrost zatrudnienia zanotowano w hotelarstwie i gastronomii -o 210% w porównaniu do 1992 roku. Na drugim miejscu zanotowano wzrost zatrudnienia w usługach pośrednictwa finansowego o 65%. Wzrosło w tym czasie o 35% zatrudnienie w administracji publicznej i instytucjach obronnych. Handel również zanotował wzrost zatrudnienia o 26%, opieka zdrowotna o 17% i obsługa firm o 23%.
        Obecnie ukształtowana struktura zatrudnienia w Białymstoku jest odzwierciedleniem procesów, które zaszły w minionym okresie. I przedstawia się następująco:

1. handel, gastronomia, naprawy, hotele	21,8%
2. produkcja	20,0%
3. transport i łączność	12,2%
4. ochrona zdrowia	11,1%
5. budownictwo	7,9%
6. edukacja	7,5%
7. ubezpieczenia, finanse, obsługa firm	7,5%
8. administracja publiczna i obrona narodowa	4,0%
9. zaopatrzenie w gaz, wodę, energię elektryczną	3,3%
10. rolnictwo, leśnictwo	1,2%
11. pozostałe	3,5%

Zmiany dostosowawcze w strukturze działających podmiotów gospodarczych w latach 1992 – 1995 przebiegały dwukierunkowo. Z jednej strony następował proces przekształceń własnościowych lub likwidacji podmiotów gospodarczych należących do sektora publicznego, z drugiej strony zwiększała się liczba podmiotów sektora prywatnego. Liczba podmiotów gospodarczych działających w tym okresie na terenie miasta uległa kilkakrotnemu zwiększeniu. Nastąpił proces spadku zatrudnienia w dużych jednostkach gospodarczych. Powstało bardzo dużo małych prywatnych podmiotów gospodarczych.

Tabela 5. Jednostki zarejestrowane w systemie REGON w latach 1992 – 1995 na terenie miasta i województwa.

Lata	Ogółem	Sektor własności
		Publiczny	Prywatny
			Razem	W tym zakłady osób fizycznych
Miasto
1992	8238	429	7809	5807
1993	17986	430	17556	14669
1994	20225	423	19802	16676
1995	20244	417	19827	17118
Województwo
1992	12693	1150	11543	8605
1993	29813	1143	28670	24253
1994	33558	1134	32424	27638
1995	32478	1124	31349	27161

Jednostki zarejestrowane w systemie REGON z terenu gminy Białystok stanowiły na koniec grudnia 1995 roku 62,3% ogółu jednostek zarejestrowanych w województwie: w sektorze publicznym stanowiły 37%, a w sektorze prywatnym 63% jednostek zarejestrowanych. Taka proporcja utrzymuje się od kilku lat i nie podlega większym wahaniom w omawianym czasie.
Przychody wypracowane przez jednostki zarejestrowane w systemie REGON z terenu gminy Białystok stanowią 74,3% przychodu województwa. Porównując dane o przychodach z danymi o liczbie jednostek zarejestrowanych w systemie REGON można stwierdzić, że przychód jednostek działających na terenie miasta Białystok jest średnio o 12% wyższy w porównaniu do ilości zarejestrowanych jednostek.

Tabela 6. Przychody i koszty ich uzyskania w tys. nowych zł w okresie styczeń – grudzień 1994, 1995 .

	Przychody	Koszty uzyskania przychodów
	Ogółem	w tym	Ogółem	w tym
Wyszczególnienie		ze sprzedaży produktów	ze sprzedaży towarów i materiałów	przychody finansowe		ze sprzedaży produktów	ze sprzedaży towarów i materiałów	przychody finansowe
1994
O G Ó Ł E M miasto	2992993	1590686	1278873	61982	2859326	1267359	1096956	91809
sektor publiczny	1572831	1070767	428368	33433	1493782	773862	373919	51239
sektor prywatny	1420162	519919	850505	28549	1365544	493497	723037	40570
O G Ó Ł E M województwo	3920625	2190916	1575222	67034	3746976	1834373	1347223	108432
sektor publiczny	1875295	1337440	451049	35314	1780827	1026373	391753	56922
sektor prywatny	2045330	853476	1124173	31720	1966149	808000	955470	51510
1995
O G Ó Ł E M miasto	3815932	1954858	1750918	55741	3721980	1962555	1606859	106738
sektor publiczny	1824878	1172412	598854	23289	1794508	1177437	536970	54227
sektor prywatny	1991055	782447	1152064	32452	1927473	785120	1069889	52510
O G Ó Ł E M województwo	5135632	2777993	2216328	66728	5015030	2788621	2020412	142906
sektor publiczny	2199706	1501586	636861	25563	2165266	1495817	566600	71451
sektor prywatny	2935926	1276407	1579467	41165	2849764	1292805	1453812	71454

Gmina Białystok i jednostki działające na jej terenie dominują również pod względem wartości środków trwałych znajdujących się we władaniu tych jednostek. Wartość środków trwałych jednostek z terenu miasta stanowi 69% ogólnej wartości środków trwałych w całym województwie.

Tabela 7. Wartość środków trwałych brutto (bez gruntów) w tys. nowych złotych.

	Lata
	1992	1993	1994
Miasto
O G Ó Ł E M	1983259,3	2224561,2	2412639,8
sektor publiczny	1434083,2	1534902	1594614,2
sektor prywatny	549176,1	689659,2	818025,6
Województwo
O G Ó Ł E M	2914083,4	3255224,5	3480987,3
sektor publiczny	1979579,6	2125917,1	2194408,9
sektor prywatny	934503,8	1129307,4	1286578,4

Rozpatrując stopień zużycia środków trwałych można stwierdzić, że sektor publiczny (47%) ma w porównaniu do sektora prywatnego (22%) ponad dwa razy większy stopień zużycia środków trwałych. Jest to potwierdzenie wcześniej analizowanych prawidłowości, w których sektor publiczny ma tendencję do zawężania swojej działalności, a sektor prywatny inwestuje i rozszerza swoją działalność.

Uzupełnieniem tych procesów są dane o nakładach finansowych ponoszonych na rozwój działających jednostek. Jednostki z terenu gminy Białystok dominują również w województwie pod względem nakładów finansowych na rozwój.

Tabela 9. Nakłady finansowe w tys. nowych złotych.

Wyszczególnienie	Lata
	1992	1993	1994	1995
Miasto
O G Ó Ł E M	101959.0	101568.3	135942.2	194819.2
sektor publiczny	49084.1	54705.1	69832.8	88581.1
sektor prywatny	52874.9	46863.2	66109.4	106238.1
Województwo
O G Ó Ł E M	126575.3	121957.1	164525.4	248770.8
sektor publiczny	52040.2	60342.9	79527.7	108443.9
sektor prywatny	74535.1	61614.2	84997.7	140326.9

Sektor gospodarczy działający na terenie gminy Białystok jest liczącym się ogniwem w gospodarce województwa i kraju. Dynamicznie rozwijający się sektor gospodarki prywatnej, który jest motorem tworzenia nowych miejsc pracy i wdrażania nowych technologii stanowi pomost ku przyszłości i pomyślności miasta.

2.3. Sektor komunalny.

        Własność komunalna i sektor komunalny pojawiły się ponownie w wyniku zaistniałych zmian systemu politycznego. Gminy w wyniku przeprowadzonej reformy stały się z mocy prawa właścicielem nieruchomości, które uprzednio należały do państwa. Gminy również przejęły przedsiębiorstwa i ich majątek, które działały na rzecz zaspokajania potrzeb funkcjonalnych miasta. W wyniku zaistniałej transformacji gminy stały się liczącym pracodawcą na lokalnym rynku pracy.
        Gmina Białystok przejęła również szereg jednostek gospodarczych, szkół, przedszkoli, placówek służby zdrowia, kultury, które poprzednio były we władaniu państwa. Gmina w wyniku tego stała się liczącym pracodawcą dla szeregu sektorów lokalnego rynku pracy. Można stwierdzić, że gmina Białystok jest wiodącym pracodawcą dla sektora edukacji.
        Władze gminy Białystok odpowiadają tradycyjnie za te usługi, które są związane z zapewnieniem funkcjonowania miasta i zaspokajania potrzeb mieszkańców. W celu realizacji tych usług gmina dysponuje szeregiem jednostek gospodarczych, które świadczą usługi na rzecz mieszkańców miasta.
        W końcu grudnia 1995 roku w jednostkach podległych pod gminę Białystok było zatrudnionych 9618 osób. Po przejęciu części szkół średnich w styczniu zatrudnienie wzrosło do 10588 osób, co stanowi 8,1% ogółu osób zatrudnionych w Białymstoku.
        Zatrudnienie w jednostkach podległych pod gminę Białystok jest przedstawione w tabeli poniżej. W strukturze zatrudnienia dominują osoby zatrudnione w oświacie, jednostkach gospodarczych odpowiedzialnych za zaopatrzenie w media komunalne, służbie zdrowia, administracji.

Tabela 10. Liczba zatrudnionych osób w jednostkach podległych pod władze gminy (stan na dzień 31 grudnia 1995 r.)

Lp.	Nazwa jednostki	Liczba etatów
I	Spółki z o. o. (własność lub współwłasność gminy)	Razem 2447,5
1.	Komunalny Zakład Komunikacyjny spółka z o.o.	273
2	Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacyjne spółka z o. o.	338,5
3	Komunalne Przedsiębiorstwo Komunikacji Miejskiej	428
4	Przedsiębiorstwo Usługowo – Handlowo – Produkcyjne „Lech” sp. z o.o.	88
5	Przedsiębiorstwo Wodociągi Białostockie	586
II	Zakłady budżetowe	Razem 1860,5
6	Zakład Obsługi Komunikacji Miejskiej	154
7	Schronisko dla zwierząt	8,75
8	Zarząd Mienia Komunalnego	76
9	Cmentarz Miejski	10,5
10	Przedszkola samorządowe (62 placówki)	1286
11	Żłobki (5 placówek)	147
12	Miejski Ośrodek Sportu i Rekreacji	64
13	Izba Wytrzeźwień	34
14	Muzeum Wojska	26
15	Muzeum Miejskie – Galeria im. Slendzińskich	5,75
16	Biuro Wystaw Artystycznych – Galeria Arsenał	12
17	Dom Kultury „Śródmieście”	10
18	Białostocki Ośrodek Kultury	26,5
III	Gospodarstwa pomocnicze – Dzienny Dom Pomocy Społecznej	26
IV	Jednostki Budżetowe	5284,5
19	Szkoły podstawowe (41 placówek)	3158,5
20	Miejski Zespół Opieki Zdrowotnej	1526
21	Dom Pomocy Społecznej	83
22	Miejski Ośrodek Pomocy Społecznej	105
23	Urząd Miejski	412
	OGÓŁEM – 130 JEDNOSTEK	RAZEM 9618,5
	Jednostki przejęte od 1.01.1996 r.	Razem 970
24	Miejski Ośrodek Sportów	37
25	Licea ogólnokształcące (13 jednostek)	665,5
26	Internaty (2 jednostki)	41
27	Szkoły podstawowe specjalne (3 jednostki)	95
	OGÓŁEM – 151 JEDNOSTEK	RAZEM 10588,5

2.4. Tworzenie nowych elementów infrastruktury gospodarczej.

        Wykorzystanie istniejącego potencjału gospodarczego zlokalizowanego na terenie miasta Białystok będzie tym większe im bardziej gospodarka Polski będzie się otwierała na rynek światowy oraz będzie się stawała coraz bardziej konkurencyjna w eksporcie. Rozwój Polski i Białegostoku jest nierozerwalnie związany ze strategią eksportu. Należy podjąć działania ułatwiające prowadzenie wymiany handlowej, szczególnie z państwami położonymi na wschodzie i będącymi członkami Unii Europejskiej. Przemawiają również za tym doświadczenia państw, którym udało się uzyskać dużą konkurencyjność produkowanych przez siebie produktów na rynkach światowych i osiągnąć duży sukces w postaci rozwoju gospodarczego i wysokiego poziomu życia mieszkańców.
        Należy dążyć do rozwoju na terenie miasta przemysłów nowoczesnej technologii, a uwzględniając specyfikę Białegostoku należy szczególną uwagę przy rozwoju tego przemysłu zwrócić na małe jednostki gospodarcze wytwarzające wyroby dzięki wiedzy posiadanej przez właścicieli, w tym szczególnie ludzi młodych o największej inicjatywie. Duże jednostki gospodarcze uspołecznione wymagają dużych nakładów. Trudne jest ich przekształcanie bez udziału kapitału zagranicznego, który finansuje przekształcenia i dostarcza technologie. Obserwacje dowodzą, że w tych gałęziach przemysłu na świecie najbardziej dynamicznie rozwijają się małe podmioty i one są lokomotywą postępu.
        Szczególną uwagę przy rozwoju nowoczesnych technologii należy zwrócić na możliwości intelektualne osób skupionych na wyższych uczelniach. Potencjał intelektualny kadry naukowej zatrudnionej na wyższych uczelniach połączony z praktyką w jednostkach gospodarczych może zaowocować przyspieszeniem prac naukowo-wdrożeniowych. W tym celu należałoby zdynamizować ten układ i wspierać go w staraniach o środki na realizację tego typu projektów.         Rozwój gospodarczy jednostek gospodarczych działających na terenie miasta wymaga przeorientowania się w kierunku eksportu. Zdynamizowanie eksportu dóbr i usług powinno stać się motorem rozwoju gospodarczego Białegostoku. Korzystne położenie miasta obok chłonnych rynków wschodnich będzie oddziaływało dodatnio na realizację tego celu.
        Handel zagraniczny powinien wpłynąć dynamizująco na rozwój podmiotów gospodarczych działających na terenie miasta. Dużą rolę w handlu odgrywa również wymiana przygraniczna. Spełnia ona rolę czynnika dynamizującego lokalny rozwój gospodarczy.
        Miasto Białystok powinno być centrum rozwoju przemysłu rolno-spożywczego. Należy w większym stopniu niż dotychczas rozbudować przetwórstwo produkowanych w tym regionie płodów rolnych. Rozwój tego przemysłu stworzyłby nowe miejsca pracy. Istniejące w mediach komunalnych rezerwy (woda, gaz, energia elektryczna) stwarzają korzystne warunki do realizacji tego typu inwestycji.
        Gmina Białystok nie posiada na swoim terenie przestarzałych tradycyjnych gałęzi przemysłu ciężkiego, zatrudniającego w skali kraju ok. 1/3 ogółu osób pracujących w przemyśle. Przemysł ten jest najbardziej szkodliwy dla środowiska naturalnego. Brak takiego przemysłu w mieście nie będzie generował sytuacji konfliktowych, do których dochodzi w innych rejonach kraju.
        Korzystna struktura funkcjonującego przemysłu, handlu i usług na terenie miasta stwarza dobre perspektywy zdynamizowania rozwoju gospodarczego miasta przy minimalnych napięciach społecznych.

rozbudowa infrastruktury komunalnej,
rozwój małych i średnich jednostek produkcyjnych i usługowych dynamizujących rozwój gospodarczy,
budownictwo mieszkaniowe jednorodzinne i wielorodzinne,
opanowywanie przez jednostki gospodarcze nowych technologii, które zaowocują w przyszłości rozwojem gospodarczym.

2.5. Periodyzacja okresów rozwojowych 1996 – 2010.

Bardzo istotną rolę przy opracowywanej „Strategii rozwoju Białegostoku” odgrywa podział całego okresu 1996 – 2010 na trzy podokresy. Podział ten jest dokonany na podstawie oceny zmiany warunków realizacyjnych strategii rozwoju. O periodyzacji tego okresu decydują następujące czynniki.

Opracowana dla Białegostoku prognoza demograficzna przewiduje wchodzenie na rynek pracy licznych roczników młodzieży z wyżu demograficznego. Zjawisko to będzie się utrzymywało do 2010 roku.
W myśl układów stowarzyszeniowych zawartych z Unią Europejską Polska ma obowiązek obniżyć cła, aż do ich całkowitej likwidacji do końca 1999 roku, poza cłami na samochody, które będą zlikwidowane do końca 2002 roku.
Zgodnie z porozumieniami Polski zawartymi z wierzycielami w sprawie spłaty polskiego zadłużenia zagranicznego do 1998 roku obciążenia z tego tytułu utrzymają się na poziomie ok. 1,5 mld dolarów rocznie. Od roku 1998 obciążenia te wzrosną do ok. 1,8 mld dolarów rocznie. W roku 2004 osiągną one szczytowy punkt, a wydatki na ten cel wyniosą ok. 3,5 mld dolarów.

I podokres obejmuje lata 1996 – 2001
II podokres obejmuje lata 2002 – 2005
III podokres obejmuje lata 2006 – 2010

W pierwszym okresie obejmującym lata 1996 – 2001 będzie się utrzymywała duża dynamika przyrostu osób w wieku produkcyjnym na terenie Białegostoku i Białostockiej Aglomeracji Miejskiej. Do roku 2001 przyrost osób w wieku produkcyjnym wyniesie ok. 8 – 11% w stosunku do osób obecnie czynnych zawodowo. W skali roku przyrost osób w wieku produkcyjnym będzie wynosił ponad 2%. Trzeba będzie przeznaczyć wiele nakładów na tworzenie nowych miejsc pracy, aby ograniczyć stopę bezrobocia.
W drugim okresie obejmującym lata 2002 – 2005 Polska powinna już zostać członkiem Unii Europejskiej. Dynamika podaży siły roboczej w tym okresie obniży się na lokalnym rynku pracy do poziomu 7 – 9% w całym okresie. Przyrost osób w wieku produkcyjnym obniży się poniżej 2% w skali roku.
Trzeci okres obejmuje lata 2006 – 2010 i będzie charakteryzował się dalszym spadkiem podaży osób w wieku produkcyjnym na lokalnym rynku pracy w tym okresie tempo przyrostu będzie wynosiło 3 – 6%. W skali roku przyrost osób w wieku produkcyjnym wyniesie średnio 1,5%. Zostanie ograniczona presja na tworzenie nowych miejsc pracy. Przyspieszeniu rozwojowemu ulegną usługi związane z wymianą między Wschodem i Zachodem. W tym okresie zwiększy się w strukturze ludności grupa osób w wieku poprodukcyjnym.
Przy realizacji strategii rozwoju dokonany podział na trzy okresy wymaga innych priorytetów dla każdego z nich. Środki przeznaczone na inwestycje przyjęte w formie celów i zadań realizacyjnych uwzględniają te elementy. Przyjęte zadania realizacyjne uwzględniają okresy realizacyjne.

2.6. Analiza SWOT.

Wysoki poziom niepewności związany z przewidywaniem przyszłości wskazuje na konieczność wprowadzenia nowej koncepcji metodycznej – planowania strategicznego, otwartego, elastycznego i ciągłego jako podstawy „Strategii rozwoju Białegostoku”. Jego istota polega na określeniu najbardziej prawdopodobnego pola rozwoju przez dwa brzegowe scenariusze wyrażające różny poziom celów i zharmonizowanych z nimi zadań realizacyjnych. Scenariusze te odpowiadają uwarunkowaniom zewnętrznym i wewnętrznym określonym przez ekspertów i prognozy długookresowego rozwoju. Scenariusze te wyznaczają pole, w którym prawdopodobnie będzie przebiegał rzeczywisty rozwój.

Scenariusz pożądanych zmian (szans) określa korzystne uwarunkowania rozwoju Białegostoku. Nawiązuje do pozytywnych prognoz zmniejszenia opóźnienia, uwzględnia korzystne warunki i mechanizmy wywoływane dokonywaną transformacją i polityką wewnętrzną władz miasta. Cechą charakterystyczną tego scenariusza rozwoju są proefektywnościowe działania i społeczno-ekologiczne uwarunkowania brane pod uwagę przy jego realizacji. Opiera się na maksymalnym wykorzystaniu istniejących oraz potencjalnych uwarunkowań i możliwości (wewnętrznych i zewnętrznych) rozwoju miasta. Ma on charakter inspirujący, dynamizujący i stymulujący. Na jego podstawie zarysowuje się wizję przyszłości stanowiącej punkt odniesienia dla wariantowania strategii rozwoju.

zaspokojenie potrzeb społecznych na co najmniej dotychczasowym poziomie z równoczesnym uwzględnieniem konieczności jego podwyższania w przyszłości,
rozwój urządzeń i systemów infrastruktury technicznej, zapewnienie optymalnej sprawności i niezawodności ich funkcjonowania oraz jak najlepszej jakości świadczonych usług,
maksymalne wykorzystanie położenia, walorów i zasobów miasta oraz istniejących rezerw (terenowych, infrastrukturalnych), co poprzez sterowany rozwój będzie prowadzić do pożądanych przekształceń strukturalnych i przestrzennych.

Generalnie biorąc scenariusz pożądanych zmian prowadzi do rozwoju miasta wskutek wzrostu atrakcyjności lokalizacyjnej dla kapitału, co powoduje rozwój gospodarki lokalnej, a w konsekwencji wzrost poziomu życia ludności.
Scenariusz niepożądanych zmian (zagrożeń) uwzględnia niekorzystne uwarunkowania przekształceń strukturalnych, ograniczone możliwości władz miasta przy niesprzyjających warunkach wewnętrznych i zewnętrznych, w warunkach regresu lub stagnacji gospodarczej miasta. Strategia tego typu zakłada minimalizację zagrożeń, sytuacji konfliktowych, poszukiwania wyjścia z kryzysu poprzez przełamywanie zagrożeń i niekorzystnych uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych. Wskazuje na konsekwencje obecnych tendencji rozwojowych, podporządkowuje obraz przyszłości miasta dominującym cechom stanu obecnego (istniejącego), sygnalizuje niebezpieczeństwa, zagrożenia i bariery wynikające z niepożądanego rozwoju sytuacji. Ma on charakter ostrzegawczy.

niezrealizowaniem podstawowych potrzeb społecznych i gospodarczych, co grozi powstawaniem wielu sytuacji konfliktowych,
nasilenie procesów dekapitalizacji istniejącego majątku trwałego,
wzrost zanieczyszczenia środowiska przyrodniczego,
opóźnienia w budowie i modernizacji urządzeń infrastruktury technicznej i społecznej, a także spadek sprawności, niezawodności i jakości świadczonych usług,
utratę istniejących i nieprzygotowanie nowych rezerw rozwojowych (terenowych, infrastrukturalnych) oraz spadek potencjału gospodarczego,

Generalnie biorąc scenariusz niekorzystnych trendów koncentruje się na działaniach zmierzających jedynie do utrzymania istniejącego poziomu rozwoju miasta oraz poziomu zainwestowania przy niezbędnych zabiegach eliminujących główne zagrożenia i bariery. Następuje spadek atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla kapitału, utrwalają się niekorzystne struktury funkcjonalno-przestrzenne, co w konsekwencji prowadzi do kryzysu miasta i spadku poziomu życia jego mieszkańców.
        Oba scenariusze tworzą układ komplementarny. Określone pole prawdopodobnego rozwoju umożliwia przechodzenie od scenariusza niepożądanych zmian do scenariusza zmian pożądanych w miarę poprawy uwarunkowań zewnętrznych lub wewnętrznych albo opanowania sytuacji kryzysowych.
        Strategie mieszczące się w polu określonym poprzez scenariusze brzegowe stanowią elastyczne narzędzie sterowania rozwojem zgodnie z pożądanymi społecznie i gospodarczo celami.
        Należy podkreślić, że gminy w coraz większym stopniu będą rywalizować między sobą o pozyskanie kapitału prywatnego i publicznego na swój teren, gdyż od tego będzie uzależniony dalszy rozwój lokalnej gospodarki, a w konsekwencji poziom dobrobytu mieszkańców. Trzeba mieć bowiem na uwadze, że konkurencja między różnymi miejscami lokalizacji inwestycji jest w istocie rzeczy konkurencją o ograniczone zasoby kapitału. W tej walce konkurencyjnej osiągną sukces te gminy, które stworzą na swym terenie lepsze w porównaniu z innymi walory użytkowe lokalizacji dla potencjalnych inwestorów (wewnętrznych i zewnętrznych).

Powyższy schemat możemy zinterpretować w ten sposób, że w wyniku zrealizowanych różnorodnych przedsięwzięć instytucjonalnych, organizacyjnych i inwestycyjnych powstaje określony potencjał rozwojowy nazywany efektem potencjału oraz dyskontowane z tego tytułu korzyści lokalizacyjne dla różnych użytkowników, a w konsekwencji wzrost dochodów miasta, które można z kolei przeznaczyć na:

kreowanie i stymulowanie dalszego jego rozwoju, w tym gospodarki lokalnej,
lepsze zaspokajanie potrzeb lokalnej społeczności.

        Efekt potencjału wyrażający się w nadwyżce różnorodnych świadczeń ponad ich aktualne zapotrzebowanie stwarza dla podmiotów gospodarczych i ludności zachętę do lokalizowania się na terenie miasta, a także możliwość rozszerzania już istniejącej działalności gospodarczej. Wpływa on zatem na wzrost konkurencyjności danej gminy względem innych i zdynamizowanie jej rozwoju.
        Przeprowadzona analiza uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych, słabych i silnych stron Białegostoku jest podstawowym elementem opracowanej „Strategii rozwoju Białegostoku”. W wyniku analizy SWOT (skrót angielskich słów: strengths, weaknesses, opportunities, threats) ustalono mocne strony Białegostoku, na których należy oprzeć przyszły rozwój miasta. Ustalono również słabe strony Białegostoku, których oddziaływanie należy minimalizować. Wyniki analizy SWOT były podstawą do przyjęcia misji rozwoju i określenia celów strategii rozwoju.
        Analizę oddziaływania czynników wewnętrznych i zewnętrznych w ramach analizy SWOT dokonano w czterech sferach funkcjonalnych:
a – centrum naukowe, administracyjne, kulturalne makroregionu
m – miejsce życia mieszkańców
g – środowisko dla przedsiębiorczości
h – ośrodek turystyczny, miejsce współpracy międzynarodowej i wymiany handlowej.

Analiza siły oddziaływania tych czynników została dokonana na pięciopunktowej skali ocen. Ocena jednopunktowa oznacza najmniejszą siłę oddziaływania, a ocena pięciopunktowa najwyższą. Przy grupie czynników dokonano również oceny trendu ich oddziaływania na przestrzeni okresu obejmującego lata 1996 – 2010.

2.7. Atuty i słabości wewnętrzne.

        Zachodząca transformacja systemowa w Polsce oddziałuje na wszystkie dziedziny życia społecznego, politycznego i gospodarczego. Procesy zainicjowane transformacją systemową wpływają na zmiany uwarunkowań wewnętrznych i zewnętrznych rozwoju Białegostoku. Część zjawisk i procesów występujących w uwarunkowaniach wewnętrznych i zewnętrznych na charakter dynamiczny a ocena wpływu tych zjawisk i procesów została dokonana w czasie teraźniejszym na podstawie trendu ich oddziaływania w przyszłości zakreślonej horyzontem czasowym 2010 roku. Planowana strategia rozwoju została opracowana na podstawie aktualnie posiadanej wiedzy. Uwarunkowania cechujące się dużą dynamiką i zmiennością w czasie będą spełniały rolę katalizatorów przyspieszających zachodzące procesy lub je spowalniające, a to z kolei oddziałuje na planowane zadania realizacyjne przyjęte w strategii rozwoju i na możliwości wykonawcze przyjętych zadań.
        Prace diagnostyczne „Strategii rozwoju Białegostoku” zostały poprzedzone badaniami ankietowymi, zrealizowanymi za pośrednictwem ankiety zatytułowanej „Strategia rozwoju Białegostoku” zrealizowanej przez PPHU Bio Pol wśród losowo dobranych 2000 mieszkańców Białegostoku, od których uzyskano 1244 ankiet poddanych analizie. Badaniami objęto również celowo dobraną próbę 1052 osób radnych gminy Białystok i kandydatów do Rad Osiedli, od których uzyskano 675 ankiet poddanych analizie. Wyniki badań zostały opublikowane w postaci raportów zatytułowanych „Wyniki badań ankietowych część I” i „Wyniki badań ankietowych część II”. Uzyskane wyniki z badań mieszkańców, radnych Rady Gminy i członków Rad Osiedli dostarczyły informacji o panujących nastrojach, problemach mieszkańców i ich oczekiwaniach oraz o przyszłych kierunkach rozwoju miasta. Dane te pozwoliły na analizę zachodzących zjawisk i procesów z błędem statystycznym poniżej 3%. W ramach prac diagnostycznych wykonano również badania ankietowe losowo dobranych podmiotów gospodarczych, od których uzyskano 373 ankiety.
        Do prac diagnostycznych należy także zaliczyć „Prognozę demograficzną Białegostoku i aglomeracji białostockiej do 2010 roku” opracowaną w dwóch wariantach. Zgodnie z opracowaną prognozą, ludność Białegostoku będzie w dalszym ciągu się zwiększać, chociaż tempo przyrostu w porównaniu do minionych lat będzie znacznie wolniejsze. Według wykonanej prognozy przez cały okres do 2010 roku na terenie miasta i aglomeracji białostockiej będzie występowało zjawisko wzrostu liczby osób w wieku produkcyjnym. W zależności od wariantu prognozy liczba osób w wieku produkcyjnym w mieście może zwiększyć się od 31 tys. (wariant umiarkowany) do 49 tys. (wariant optymistyczny). W wariancie umiarkowanym będzie to stanowiło przyrost siły roboczej o 18%, a w wariancie optymistycznym przyrost ten wyniesie 22%. Istnienie tej tendencji stwarza konieczność stworzenia na terenie miasta do 2010 roku ok. 30 tys. nowych miejsc pracy dla osób wchodzących w wiek produkcyjny. Bez stworzenia tych miejsc pracy nie będzie można myśleć realnie o obniżeniu stopy bezrobocia i osiągnięciu wskaźnika 5% bezrobocia traktowanego jako bezpiecznego społecznie.
        W uwarunkowaniach wewnętrznych rozwoju Białegostoku jego szanse oceniono jako dobre z dominującym trendem wzrostowym w okresie realizacji strategii. Najwyżej ocenioną szansą rozwojową Białegostoku jest czyste, niezdegradowane środowisko naturalne. Zagadnienia związane z ekologią w opiniach zespołów problemowych strategii rozwoju były wysoko oceniane jako atut Białegostoku.
        Kolejnym atutem rozwojowym jest dobrze rozwinięta infrastruktura techniczna na terenie miasta i posiadane wolne moce w mediach komunalnych takie jak woda zimna i ciepła, energia elektryczna, gaz, centralne ogrzewanie. Rezerwy posiadanych mocy nie stanowią bariery rozwojowej dla Białegostoku, a wręcz przeciwnie przyspieszają rozwój, a szczególnie rozwój budownictwa mieszkaniowego. Budownictwo mieszkaniowe i jego rozwój stanowią dla Białegostoku szansę rozwoju w przyszłości.
        Ważnym czynnikiem prorozwojowym są zamieszkujący miasto ludzie o wysokich kwalifikacjach, potrafiący wykorzystać istniejące warunki. Szczególnie dużą aktywność przejawiają ludzie młodzi szybciej adaptujący się do nowych warunków. Jeżeli aktywność ludzi młodych nie zostanie właściwie ukierunkowana, grozi miastu niebezpieczeństwo w postaci migracji tych osób z terenu miasta.
        Czynnikiem rozwojowym jest również posiadanie przez Białostocką Aglomerację Miejską prawie 350 tys. wewnętrznego rynku konsumentów i pełnienie roli centrum handlowego dla całego makroregionu północno-wschodniego i obszaru zachodniej Białorusi i Rosji.
        Największą siłę warunkującą przyszły rozwój miasta nadano zagadnieniom związanym z działalnością gospodarczą i rozwojom gospodarczym miasta i podmiotów gospodarczych w nim działających. Mieszkańcy i firmy działające na terenie Białegostoku posiadają doświadczenie i kontakty handlowe na rynkach Europy Wschodniej. Rynki te są znacznie trudniej dostępne dla biznesu z innych rejonów kraju i Europy Zachodniej ze względu na bariery językowe i obyczajowe oraz inne, trudne dla zachodnich biznesmenów stosunki rynkowe. Stwarza to szansę pośrednictwa Białegostoku w kontaktach między Europą Wschodnią i Zachodnią oraz pełnienia w tych kontaktach roli pomostu.
        Zagrożenia wewnętrzne Białegostoku określono globalnie, że są poniżej oceny 4 w skali pięciopunktowej (przy trendzie stabilnym). Za największe zagrożenia wewnętrzne uznano problemy związane z finansami miasta czyli dostępnym i stabilnym systemem pozyskiwania środków finansowych na potrzeby miasta. Wskazano również na konieczność stabilizacji mechanizmów ustalania i pobierania przez miasto opłat lokalnych.
        W analizach wskazywano również na słaby rozwój gospodarczy naszego miasta w porównaniu do innych dużych miast w Polsce. Podkreślano również rozbicie środowisk gospodarczych działających na terenie miasta. Wskazywano często na ograniczenia rozwojowe powodowane przez nieukształtowaną infrastrukturę otoczenia gospodarczego.
        Znaczącą barierę rozwojową dla miasta stanowi także niski poziom dochodów mieszkańców. Niepokojącym zjawiskiem wewnętrznym w sferze społecznej jest wysoki poziom bezrobocia przekraczający 13%. Niezadowalający poziom bezpieczeństwa publicznego również jest traktowany jako przeszkoda w rozwoju Białegostoku.

2.8. Uwarunkowania zewnętrzne.

        Według wykonanej analizy SWOT szanse tkwiące w otoczeniu Białegostoku w uwarunkowaniach zewnętrznych oceniono jako dobre. Trend określono jako wzrostowy, czyli zmierzający do poprawy warunków w latach objętych strategią.
        Do zewnętrznych atutów rozwojowych Białegostoku zaliczono położenie geograficzne miasta. Białystok leży na szlakach komunikacyjnych drogowych i kolejowych między wschodem i zachodem, północą i południem. Jest on położony blisko wschodniej granicy państwa polskiego, leży w obszarze „Zielonych płuc Polski”, w strefie nie zdegradowanego środowiska przyrodniczego.
        Szanse rozwoju miasta, które jest położone w środowisku przyrodniczym nie zdegradowanym cywilizacyjnie, w pobliżu Narwiańskiego Parku Krajobrazowego i Knyszyńskiego Parku Krajobrazowego są wręcz nie do przecenienia. Nieco oddalone od Białegostoku są Białowieski Park Narodowy i Biebrzański Park Narodowy, które obejmują unikalne w skali światowej zasoby przyrody. Środowisko to jest atutem potencjalnego rozwoju turystyki, wypoczynku i motorem rozwoju gospodarczego części gmin i samego Białegostoku.
        Ważnym elementem rozwoju miasta są funkcjonujące na terenie Białegostoku rozgłośnie radiowe (Radio Akadera, Radio Białystok, Radio Bit) i powołany regionalny ośrodek telewizyjny. Instytucje te wraz z prasą miejską i regionalną uczestniczą w procesie informowania społeczeństwa i kształtowania jego opinii. Zwiększa to również oddziaływanie Białostockiej Aglomeracji Miejskiej na makroregion północno-wschodni.
        Występujące zagrożenia zewnętrzne zostały określone jako duże, przy dominującym trendzie stabilnym. Za największe zagrożenie uznano grupę zagadnień związanych z niestabilnością systemu podatkowego, wysoką inflacją i drogimi kredytami udzielanymi przez banki. Jako największe zagrożenie w sferze „miejsce życia mieszkańców” uznano zagadnienia związane z zapewnieniem bezpieczeństwa. Trend określono jako rosnący w okresie realizacji strategii.
        W uwarunkowaniach zewnętrznych przyjęto założenie, że konsekwentne przechodzenie do gospodarki rynkowej będzie pociągało za sobą wzmocnienie ustroju politycznego opierającego się na zasadach demokracji i wzroście roli samorządowej gmin w funkcjonującym państwie.
        Prawdopodobnie zostanie wprowadzony, w wyniku zainicjowanych reform podziału administracyjnego kraju, powiat samorządowy jako szczebel pośredni pomiędzy województwem i gminą. Przewiduje się również nowy podział administracyjny kraju na województwa. W zależności od wariantu reformy planuje się od 12 do 25 województw. We wszystkich opracowanych wariantach nowego podziału administracyjnego kraju Białystok jest przewidziany jako przyszła stolica nowego województwa.