Strategia rozwoju cz.4 - Białystok

4. Warianty strategii rozwoju Białegostoku

4.1. Scenariusze rozwoju

Przewidywaną ścieżkę dalszego rozwoju miasta można określić przy pomocy scenariuszy rozwoju, które są opisem jego możliwej i pożądanej przyszłości.
W scenariuszach skupia się uwagę na zjawiskach i procesach, które określają przyszły poziom rozwoju miasta, a zwłaszcza na tych, które determinują rozwój lub dynamizują jego tempo. Te zjawiska i procesy można podzielić na trzy grupy:

grupa I – wpływają na stopień zaspokojenia przyszłych potrzeb, np. wielkość dochodów ludności, warunki mieszkaniowe, standard świadczonych usług (np. socjalno-bytowych, zdrowotnych, edukacyjnych),
grupa II – przyczyniają się do występowania różnorodnych ograniczeń i powstawania barier rozwojowych, np. zasoby przyrodnicze, infrastruktura techniczna,
grupa III – wpływają na przemiany strukturalne i przestrzenne, np. w gospodarce lokalnej, zagospodarowaniu przestrzeni.

4.2. Warianty strategii rozwoju Białegostoku

W sformułowanej misji rozwoju Białegostoku zakłada się harmonijny rozwój miasta. Wynikają z niej również trzy priorytety w odniesieniu do przewidywanych kierunków rozwoju, a mianowicie:

priorytet I – europejskie centrum współpracy i wymiany handlowej między Wschodem i Zachodem – kontekst międzynarodowy,
priorytet II – ośrodek nauki, kultury i turystyki o znaczeniu ponadregionalnym – kontekst krajowy i regionalny,
priorytet III – rosnąca jakość życia mieszkańców i rozwój przedsiębiorczości – kontekst lokalny (wewnątrzmiejski).

        Misja rozwoju w kontekście międzynarodowym przewiduje podniesienie rangi i znaczenia Białegostoku w kontaktach międzynarodowych do roli europejskiego centrum i wykorzystanie możliwości z tego faktu wynikających do dynamizowania procesów rozwojowych w mieście. Priorytet drugi pozwala na wzrost znaczenia miasta w układzie osadniczym kraju i makroregionu, wzrost zasięgu oddziaływania na życie administracyjne, społeczne, naukowe, kulturalne i gospodarcze otoczenia. Priorytet trzeci to spojrzenie na organizm miasta jako spójną całość o specyficznych dla niego cechach. Maksymalizuje on walory i zasoby, a także stara się wykorzystać szanse zawarte w uwarunkowaniach wewnętrznych. Priorytet ten nastawiony jest na zapewnienie odpowiedniego standardu życia mieszkańcom, rozwoju gospodarki lokalnej oraz sprawności funkcjonowania miasta jako całości.
        Misja rozwoju Białegostoku jest zatem wyrazem wiary we własne siły i możliwości rozwoju wykorzystujące uświadomione szanse tegoż rozwoju i aspiracje władz samorządowych.
        Proponowane warianty strategii rozwoju określają zakres minimalnych działań ze strony władz samorządowych, które winny zmierzać do:

niedopuszczenia do regresu w rozwoju miasta, tzn. spadku poziomu życia mieszkańców, rozmiarów produkcji i szeroko rozumianych usług, pogorszenia się stanu środowiska przyrodniczego i stanu bezpieczeństwa publicznego oraz obniżenia jakości świadczonych usług infrastruktury technicznej i społecznej;
utrzymania obecnego poziomu rozwoju istniejących funkcji;
utrzymania obecnej rangi i znaczenia miasta w otoczeniu regionalnym, krajowym oraz międzynarodowym.

Biorąc powyższe pod uwagę proponuje się trzy warianty strategii rozwoju Białegostoku:

wariant I – osłonowo-restytucyjny (zachowawczy)
wariant II – umiarkowanego i selektywnego rozwoju,
wariant III – trwałego i zrównoważonego rozwoju.

Warianty te są traktowane rozdzielnie, tzn. nie należy uważać ich za kolejne etapy realizacji przyjętej strategii. Niemniej w zależności od uwarunkowań zewnętrznych i wewnętrznych, a także wielkości środków finansowych przeznaczanych na realizację przedsięwzięć – wariant III może być kontynuacją wariantu I lub II.

Wariant I – osłonowo-restytucyjny (zachowawczy)

utrzymanie dotychczasowych trendów rozwojowych w tych dziedzinach, w których ma to miejsce (np. budownictwo mieszkaniowe);
niedopuszczenie do pogłębiania się zjawisk kryzysowych w tych dziedzinach, w których ma to miejsce;
nadrabianie opóźnień w rozwoju infrastruktury technicznej i społecznej oraz eliminowanie najbardziej palących ograniczeń i barier rozwojowych;
poszukiwanie nadarzających się szans na rozwój tkwiących w otoczeniu (np. środków finansowych).
tworzenie instytucjonalnych, organizacyjnych i planistycznych podstaw dalszego rozwoju miasta.

        Tak więc w wariancie tym dominować będą działania o charakterze “osłonowym” zmierzające do tego, aby poziom życia ludności nie ulegał obniżeniu oraz działania “restytucyjne” polegające na likwidowaniu, bądź łagodzeniu luki infrastrukturalnej oraz innych zjawisk i problemów, które hamować mają rozwój miasta w przyszłości. Innymi słowy jest to wariant tzw. odłożonego rozwoju gospodarczego, w którym dominować będą potrzeby sfery społecznej przy niezbędnych zabezpieczeniach funkcjonowania infrastruktury technicznej i społecznej oraz działaniach zmierzających do stworzenia niezbędnych podstaw dla zdynamizowania procesów rozwojowych w przyszłości, zwłaszcza w sferze gospodarczej.
        Jego realizacja może być przyczyną zmniejszania się dochodów budżetu miasta w przyszłości, gdyż wskutek braku aktywnych działań prorozwojowych zahamowany zostanie rozwój gospodarki lokalnej, która jest głównym źródłem tych dochodów.
        Struktura nakładów inwestycyjnych nie ulegnie zasadniczym zmianom.
        W wariancie tym zakłada się realizację następujących celów II-go rzędu i zadań wykonawczych:

Cele II rzędu	Zadania realizacyjne
B.1. Utrzymanie istniejących zasobów mieszkaniowych oraz poprawa ich standardu	B.1.1, B.1.2
B.3. Stworzenie bazy do zamieszkania przez ludzi w niedostatku	B.3.1, B.3.2
A.1. Dążenie do zapewnienia dostępności świadczeń medycznych w dziedzinie diagnostyczno-leczniczej na równym poziomie wszystkim mieszkańcom	A.1.1 – A.1.5
A.2. Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego mieszkańców	A.2.1, A.2.2
A.3. Wspieranie aktywności mieszkańców na rzecz poprawy poziomu życia	A.3.1, A.3.2, A.3.3
D.1. Poprawa ładu i porządku publicznego, przeciwdziałanie zjawiskom patologii społecznej, ograniczenie przestępczości kryminalnej	D.1.1 – D.1.14
D.2. Przeciwdziałanie pożarom, katastrofom i innym zagrożeniom	D.2.1, D.2.2
E.2. Optymalizacja funkcjonowania i rozwój komunalnych systemów zaopatrzenia; w wodę oraz odprowadzania i oczyszczania ścieków sanitarnych i deszczowych.	E.2.1 – E.2.7
E.3. Współpraca z gminami ościennymi	E.3.1
E.5. Ochrona powierzchni ziemi, atmosfery i wód	E.5.1 – E.5.4
E.7. Doskonalenie układu uliczno-drogowego do potrzeb transportowych i poprawa funkcjonowania komunikacji zbiorowej.	E.7.1, E.7.2, E.7.3, E.7.6, E.7.8, E.7.9, E.7.12, E.7.13
E.8. Doskonalenie gospodarki energetycznej i telekomunikacji w mieście	E.8.1 – E.8.3, E.8.9, E.8.11, E.8.12
E.9. Racjonalna gospodarka gruntami	E.9.1 – E.9.3
C.1. Kreowanie lobby na rzecz Białegostoku i aglomeracji	C.1.1 – C.1.5
C.2. Tworzenie warunków na rzecz integracji i współpracy	C.2.1 – C.2.4
C.3. Prorozwojowa polityka miasta	C.3.1, C.3.2, C.3.3
A.4. Podnoszenie standardu funkcjonowania placówek oświatowych	A.4.2, A.4.3, A.4.5
A.7. Pomoc dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej i ze środowisk zagrożonych patologią społeczną	A.7.1 – A.7.4
C.5. Tworzenie warunków prawno-organizacyjnych sprzyjających zainteresowaniu Białymstokiem krajowych i zagranicznych organizacji gospodarczych	C.5.1, C.5.2
Łącznie 19 celów	66 zadań

Wariant II – umiarkowanego i selektywnego rozwoju

Podstawowym założeniem jest zdynamizowanie rozwoju miasta, a zwłaszcza jego gospodarki. Selektywność rozwoju oznacza, że podjęte zostaną działania na rzecz podnoszenia atrakcyjności miasta dla dalszego rozwoju istniejących już podmiotów gospodarczych oraz lokalizowania się nowych, z jednoczesnym ograniczeniem działań zabezpieczających ogólne warunki życia do niezbędnego minimum – w zakresie zadań prezentowanych w wariancie I. Innymi słowy jest to wariant odłożonego rozwoju społecznego na rzecz kreowania i stymulowania rozwoju gospodarki lokalnej, poprzez tworzenie optymalnych walorów użytkowych lokalizacji (zarówno zasobów, jak i popytu), stąd też w strukturze nakładów inwestycyjnych dominować będą potrzeby z tym związane, kosztem zaspokajania potrzeb społecznych.
Stopień atrakcyjności walorów użytkowych miasta – z punktu widzenia inwestora – zależy od charakteru działalności jaką zamierza on prowadzić, zaś podstawowym kryterium rozstrzygającym o optymalnej lokalizacji będzie maksymalizacja sumy tych walorów lub minimalizacja kosztów prowadzenia określonej działalności gospodarczej, a więc powstanie określonych korzyści zewnętrznych, których szczególnym rodzajem są właśnie korzyści miejsca. Nie są one wynikiem działalności samego inwestora, lecz wynikają z określonych walorów użytkowych znajdujących się na określonym obszarze. Stanowią one źródło zysku dla poszczególnych inwestorów.

spadek bezrobocia,
wzrost dochodów osobistych ludności,
wzrost wpływów do budżetu miasta, co pozwoli na lepsze zaspokajanie potrzeb społecznych.

położenie geograficzne względem głównych szlaków komunikacyjnych, przejść granicznych, obszarów turystyczno-wypoczynkowych, itp.,
lokalny klimat dla rozwoju działalności gospodarczej, tworzony przez władze samorządowe,
koszty pozyskania nieruchomości pod inwestycje oraz wysokość podatków,
dostęp i niezawodność funkcjonowania urządzeń infrastruktury technicznej oraz wysokość taryf opłat za korzystanie z ich usług,
rozmiary lokalnego rynku pracy, w tym zwłaszcza dostępność siły roboczej o określonych kwalifikacjach,
otoczenie biznesu, tzw. business environment (banki, firmy doradcze, fundacje, agencje, itp.),
stan środowiska przyrodniczego,
rozmiary rynku lokalnego.

Tak więc dynamika rozwoju miasta, konkurencyjność jego gospodarki względem innych gmin jest wynikiem stworzonych korzyści lokalizacyjnych w postaci określonych walorów użytkowych dla podmiotów gospodarczych i ludności z tytułu poniesionych nakładów. Pozytywnymi konsekwencjami tego wariantu strategii będzie wymuszenie procesów rozwojowych, skłonienie coraz większej rzeszy mieszkańców do wzmożonej aktywności i przedsiębiorczości oraz wzrost aktywności działań administracji samorządowej. Z kolei ceną za spolaryzowany rozwój będzie w następnych kilku latach – póki nie zostaną stworzone odpowiednie walory użytkowe lokalizacji – brak znaczącej poprawy w stopniu zaspokajania potrzeb społecznych.

rozwoju szkolnictwa średniego, pomaturalnego, policealnego i wyższego w celu podniesienia poziomu wykształcenia i kwalifikacji zawodowych ludności oraz przystosowanie programów nauczania do potrzeb nowoczesnej produkcji i szeroko rozumianych usług,
stworzenia infrastruktury biznesu (tzw. business environmet),
rozbudowy i modernizacji infrastruktury technicznej,
tworzenia rezerw terenowych pod rozwój gospodarki i wyprzedzające ich wyposażenie w infrastrukturę techniczną,
kreowania i stymulowania aktywności gospodarczej ludności,
nawiązywania trwałych kontaktów zagranicznych naukowych, handlowych, produkcyjnych i kulturalnych,
stymulowania transferu nowoczesnej technologii do gospodarki oraz wspierania jej restrukturyzacji i prywatyzacji,
aktywnego wspierania rozwoju budownictwa mieszkaniowego poprzez tworzenie właściwych warunków infrastrukturalnych i przestrzennych do jego rozwoju;
aktywnej promocji miasta, a zwłaszcza jego gospodarki.

W wariancie tym zakłada się realizację następujących celów II-go rzędu i zadań wykonawczych:

Cele II rzędu	Zadania realizacyjne
B.1. Utrzymanie istniejących zasobów mieszkaniowych oraz poprawa ich standardu	B.1.1, B.1.2
B.2. Osiągnięcie wskaźnika 400 mieszkań na 1000 osób do 2010 roku	B.2.2, B.2.3, B.2.5
B.3. Stworzenie bazy do zamieszkania przez ludzi w niedostatku	B.3.1, B.3.2
A.1. Dążenie do zapewnienia dostępności świadczeń medycznych w dziedzinie diagnostyczno-leczniczej na równym poziomie wszystkim mieszkańcom	A.1.1 – A.1.6
A.2. Zapewnienie bezpieczeństwa socjalnego mieszkańców	A.2.1, A.2.2
A.3. Wspieranie aktywności mieszkańców na rzecz poprawy poziomu życia	A.3.1, A.3.2, A.3.3
D.1. Poprawa ładu i porządku publicznego, przeciwdziałanie zjawiskom patologii społecznej, ograniczenie przestępczości kryminalnej	D.1.1 – D.1.13
D.2. Przeciwdziałanie pożarom, katastrofom i innym zagrożeniom	D.2.1, D.2.2
E.1. Poprawa stanu gospodarki przestrzennej	E.1.1 – E.1.4
E.2. Optymalizacja funkcjonowania i rozwój komunalnych systemów zaopatrzenia; w wodę oraz odprowadzania i oczyszczania ścieków sanitarnych i deszczowych.	E.2.1 – E.2.7
E.3. Współpraca z gminami ościennymi	E.3.1
E.4. Zagospodarowanie terenów zielonych miasta	E.4.1, E.4.3
E.5. Ochrona powierzchni ziemi, atmosfery i wód	E.5.1 – E.5.4
E.6. Przygotowanie terenów pod budownictwo mieszkaniowe	E.6.1, E.6.2
E.7. Doskonalenie układu uliczno – drogowego do potrzeb transportowych i poprawa funkcjonowania komunikacji zbiorowej	E.7.1 – E.7.6, E.7.8, E.7.9, E.7.10, E.7.15 – E.7.20, E.7.23, E.7.30, E.7.31
E.8. Doskonalenie gospodarki energetycznej i telekomunikacji w mieście	E.8.1 – E.8.4, E.8.9, E.8.10 – E.8.12
E.9. Racjonalna gospodarka gruntami	E.9.1 – E.9.3
C.1. Kreowanie lobby na rzecz Białegostoku i aglomeracji	C.1.1 – C.1.5
C.2. Tworzenie warunków na rzecz integracji i współpracy	C.2.1 – C.2.4
C.3. Prorozwojowa polityka miasta	C.3.1 – C.3.7
A.4. Podnoszenie standardu funkcjonowania placówek oświatowych	A.4.2
A.5. Osiągnięcie wskaźnika kształcenia na poziomie średnim w wysokości 85% danego rocznika	A.5.1, A.5.3, A.5.5
A.6. Tworzenie warunków do rozwoju szkolnictwa wyższego	A.6.1 – A.6.3
A.7. Pomoc dzieciom i młodzieży niepełnosprawnej i ze środowisk zagrożonych patologią społeczną	A.7.1 – A.7.4
A.8. Inspirowanie rozwoju kultury	A.8.1, A.8.4
A.9 Rozbudowa bazy sportowej i turystycznej miasta	A.9.1,
C.4. Rozwijanie turystyki miejskiej	C.4.1 – C.4.3
C.5. Tworzenie warunków prawno-organizacyjnych sprzyjających zainteresowaniu Białymstokiem krajowych i zagranicznych organizacji gospodarczych	C.5.1, C.5.2
Łącznie 28 celów	116 zadań

Wariant III – trwałego i zrównoważonego rozwoju

Wariant ten zakłada uruchomienie mechanizmów sprzyjających wszechstronnemu i zrównoważonemu rozwojowi. Nie oznacza to likwidacji wewnętrznych zróżnicowań oraz całkowitą eliminację różnorodnych napięć i konfliktów. Jego podstawą jest trwały rozwój oraz przywracanie właściwych relacji między podstawowymi sferami życia miasta, zwłaszcza w relacji środowisko przyrodnicze – gospodarka lokalna – poziom życia ludności. Realizacja tego wariantu wymaga szerokiego i bardzo zróżnicowanego zakresu działań oraz dużego zaangażowania władz samorządowych. Główną rolę w tym wariancie odgrywają czynniki powodujące zmiany o charakterze jakościowym we wszystkich sferach funkcjonalnych, tj. społecznej, gospodarczej, ekologicznej, infrastrukturalnej i przestrzennej. Warunki życia ludności będą ulegały stałej, odczuwalnej poprawie.

radykalnej poprawy stanu środowiska przyrodniczego i oparcie dalszego rozwoju miasta na zasadach ekorozwoju,
osiągnięcia niezbędnego poziomu dopływu środków finansowych (krajowych i zagranicznych), przeznaczanych na cele rozwojowe,
kreowania pożądanych, jakościowych przemian społeczno-gospodarczych w mieście przez środowisko naukowe, ścisłą jego współpracę z biznesem i samorządem terytorialnym,
umacniania roli i znaczenia miasta jako centrum naukowego, gospodarczego, kulturalnego, turystycznego i handlowego o znaczeniu makroregionalnym, krajowym i międzynarodowym w skali regionu, kraju oraz współpracy międzynarodowej,
ścisłej współpracy z gminami ościennymi w zakresie wspólnych przedsięwzięć rozwojowych,
rozbudowy i dalszej modernizacji infrastruktury technicznej w tym rekonstrukcji całego układu komunikacyjnego miasta,
zaspokojenia potrzeb w zakresie czynszowego budownictwa komunalnego oraz stymulowania rozwoju budownictwa indywidualnego i spółdzielczego,
wyraźnego wzrostu poziom usług sfery społecznej,
stworzenia rynku nieruchomości dla potencjalnych nabywców i przyszłych inwestorów,
aktywnej polityki promocyjnej miasta.

W wariancie tym zakłada się realizację wszystkich celów II rzędu i wszystkich przedsięwzięć realizacyjnych, a mianowicie:

Cele II rzędu	Zadania realizacyjne
Wszystkie cele II rzędu w liczbie 28	Wszystkie zadania realizacyjne zgłoszone przez zespoły robocze w liczbie 160

        Przedstawione trzy warianty strategii rozwoju Białegostoku – jak już wspomniano – należy traktować rozdzielnie, choć dopuszczalnym jest patrzenie na nie jako na kolejne etapy realizacji strategicznych celów rozwoju.
        Każdy wariant strategii odmiennie podchodzi do poszczególnych sfer funkcjonalnych miasta i ich elementów. W wariancie I dominuje sfera społeczna i infrastrukturalna, zaś podstawowym zadaniem jest utrzymanie dotychczasowego poziomu życia ludności i likwidacja najbardziej palących problemów społecznych oraz poprawa funkcjonowania infrastruktury technicznej. Ma on charakter wariantu podtrzymującego korzystne trendy dotychczasowego rozwoju oraz łagodzącego lub eliminującego słabe strony miasta (zwłaszcza w infrastrukturze technicznej). Tworzy on jedynie przesłanki do szybszego rozwoju miasta w przyszłości. Wariant II wysuwa na pierwszy plan działania w sferze infrastrukturalnej i gospodarczej, zmierzające do zdynamizowania rozwoju lokalnej gospodarki, kosztem ograniczenia zaspokajania potrzeb społecznych i ochrony środowiska do niezbędnego minimum. Rozwój miasta ma więc charakter spolaryzowany. Tworzy on stabilne podstawy do trwałego i harmonijnego rozwoju miasta. Wariant III nastawiony jest na trwałe przyspieszenie procesów rozwojowych z jednoczesnym optymalnym wyważeniem relacji między poszczególnymi sferami funkcjonalnymi (harmonizacja rozwoju).
        Realizacja wariantu II i III jest silnie uzależniona od uwarunkowań zewnętrznych rozwoju, w tym stabilizacji sytuacji społeczno-gospodarczej, przepisów prawnych, stanu finansów publicznych i udziału gmin w dochodach budżetu państwa, poziomu inflacji, napływu kapitału zagranicznego, itd.
        Warianty strategii są również zróżnicowane pod względem rozmiarów i źródeł zasilania finansowego, choć w każdym przypadku konieczne jest odejście od myślenia roszczeniowego na rzecz myślenia w kategoriach: nakłady – efekty zarówno w krótkim, jak i dłuższym okresie. W wariancie I liczy się na ograniczony dopływ środków finansowych z zewnątrz i w związku z tym główny ciężar finansowania zadań realizacyjnych spadnie na budżet miasta. W strukturze nakładów dominować będzie sfera społeczna i infrastrukturalna. Realizacja wariantu II wymaga wzrostu nakładów inwestycyjnych przeznaczanych na realizację zadań z niego wynikających. Powoduje to konieczność aktywnych działań na rzecz pozyskiwania brakujących środków ze źródeł zewnętrznych (publicznych, prywatnych, krajowych, zagranicznych). W strukturze nakładów dominować będzie sfera gospodarcza, infrastrukturalna i przestrzenna. W wariancie III przewiduje się wydatny wzrost nakładów finansowych we wszystkich sferach funkcjonalnych, co wymaga stałego wzrostu dochodów budżetu miasta oraz niezbędnego dopływu środków z zewnątrz.
        Warianty strategii rozwoju Białegostoku są również zróżnicowane pod względem tempa realizacji przedsięwzięć. Wariant I, związany ze stanem istniejącym i występującymi obecnie problemami, ma ogólnie wolne tempo realizacji. Wariant II jest nastawiony na przyspieszony rozwój w sferze gospodarczej przy wolniejszym tempie zmian w sferze społecznej. Wariant III charakteryzuje się największym zakresem przedsięwzięć i najszybszym tempem ich realizacji.
        Biorąc czynniki powyższe pod uwagę optymalnym wariantem rozwoju Białegostoku jest wariant II – umiarkowanego i selektywnego rozwoju, zaś najbardziej pożądanym wariant III – trwałego i zrównoważonego rozwoju, gdyż gwarantuje on najlepsze zaspokojenie potrzeb społecznych, jak również efektywność gospodarowania. Niestety z punktu widzenia realiów finansowych oraz niekorzystnych uwarunkowań (zagrożeń) tkwiących w otoczeniu jest on nierealny obecnie do wykonania. Nie oznacza to, że w miarę przełamywania tych barier nie będzie możliwe przejście do realizacji tego wariantu strategii.
        Wariant II nastawiony jest na kreowanie i stymulowanie rozwoju gospodarki lokalnej poprzez wydatne zwiększenie atrakcyjności lokalizacyjnej miasta dla potencjalnych inwestorów, przy ograniczonym zakresie przedsięwzięć w sferze społecznej i ekologicznej. Mieści się on również w granicach ryzyka dopuszczalnego zarówno z punktu widzenia zabezpieczenia środków finansowych, jak i realiów organizacyjnych, instytucjonalnych oraz kadrowych, a także uwarunkowań tkwiących w otoczeniu. Niestety, nie jest to wariant, który odpowiadałby pożądanemu poziomowi życia mieszkańców. Jest to, niestety, cena jaką musi zapłacić społeczność lokalna za zdynamizowanie rozwoju gospodarki lokalnej. Bez wydatnego jej ożywienia nie jest możliwe zaspokojenie wzrastających potrzeb mieszkańców i rozwiązanie najbardziej palących problemów społecznych, takich jak np. bezrobocie, ubóstwo, wzrost dochodów ludności, tanie budownictwo komunalne, pomoc socjalna.